Preklassieke periode, 1800 v.Chr.-300 n.Chr.
Archeologen verschillen van mening over de exacte periode waarin de Maya cultuur is ontstaan. Sommigen denken dat ongeveer twintigduizend jaar geleden de verre voorouders van de Maya zich in het huidige Midden Amerika hebben gevestigd. Het oudste bewijs, onder andere bestaande uit stenen gereedschap, wat hiervan in Mexico is gevonden dateert uit 5000-1500 v.Chr.. Deze voorouders waren Siberische, nomadische jagers die de Beringstraat waren overgestoken.
Met het ontstaan van de Olmec-beschaving in de preklassieke periode 1500 v.Chr. tot 300 n.Chr. ontstond de eerste echte cultuur in de regio. De Olmecs vestigden zich aan de kust van Mexico en worden beschouwd als de eerste uitvinders van onder andere de kalender en het hiëroglyfische schrijven op het Westelijk halfrond. Hoewel archeologen niet weten wat de exacte relatie tussen de Olmecs en de Maya was, is het duidelijk dat de kalender en hiëroglyfen van de Maya gebaseerd zijn op die van de Olmecs.
De opkomst van beschaving vond niet over het complete Maya territorium gelijk plaats. Met name de laaglanden bleven ver achter. Het belangrijkste gebied was in deze periode Chiapas, Guatemala en west El-Salvador, een gebied met water en vruchtbare grond. Pas rond 1000 v.Chr. begon de Maya cultuur ook in andere regio’s geleidelijk te bloeien.
Rond dezelfde periode begon de Olmec cultuur in Veracruz en Tabasco plotseling te verdwijnen. Net zo plotseling als de Maya cultuur vele jaren later zou verdwijnen. Hoewel de Maya cultuur volop bloeide tijdens de preklassieke periode, leek het nog lang niet op de cultuur zoals we die nu kennen. De architectuur , schilderkunst, de kalender en het schrift moest nog tot wasdom komen.
De uitvinding van de pottenbakkerij rond 1800 v.Chr., wordt door velen gezien als de belangrijkste uitvinding in de preklassieke periode.
Klassieke periode, 300-900
Tijdens de klassieke periode van 300 n.Chr. tot 900 n.Chr. bereikten de artistieke en culturele ontwikkelingen van de Maya het hoogtepunt. De Maya ontwikkelden een complexe, hiërarchische samenleving onderverdeeld in klassen en beroepen. Gecentraliseerde overheden, met aan het hoofd een koning, regeerden territoria met duidelijke grenzen. Deze territoria wijzigden in de loop der jaren al naar gelang de macht van de verschillende staten. De Maya cultuur bloeide in Mexico, Guatemala, Belize, Honduras en El Salvador. De grootste Maya steden in deze periode waren Tikal, (Guatemala), Palenque en Yaxchilan (Mexico) en Copan en Quirigua (Honduras). Tijdens de klassieke periode leefde het grootste deel van de Maya bevolking in de laaglanden van Mexico en Belize.
Tijdens het grootste deel van de klassieke periode was Noord Yucatan met de steden Dzibilchaltun, Xpuhil, Becan en Chicanna nauwelijks bevolkt. Tijdens de 9e eeuw nam de bevolking in de centrale laaglanden in korte tijd snel af. Dit wordt toegeschreven aan droogte, een afname in handel en politiek verval. Gelijk met de afname van de bevolking in de steden in de laaglanden, nam de bevolking in de steden in Noord Yucatan, waaronder Uxmal, snel toe.
De Maya deden belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen, onder andere het gebruik van nul in de wiskunde. Het schrift van de Maya was de enige in Amerika met de mogelijkheid om ieder gedachten type uit te drukken. De schriften van de Maya werden vastgelegd op papier of op steen. Het werd van links naar rechts en van boven naar beneden gelezen. De Maya kalender begint rond 3114 v.Chr., nog voordat de Maya cultuur was ontstaan, en reikte tot ver in de toekomst. De Maya beschreven hun cultuur uitvoerig en gebruikte hun kalender om de toekomst en astrologische gebeurtenissen te voorspellen. In 1562 verordonneerde de Spanjaarden de vernietiging van all Maya boeken. Slechts 3 boeken overleefden dit.
Post-Klassieke periode, 1000-1500
Na de klassieke periode, trokken de Maya naar het Yucatan peninsula. De meeste ruines ten zuiden van Cancun stammen uit deze periode. De belangrijkste steden uit deze periode zijn Chichen Itza, Uxmal en Mayapan. De Maya leefden hier rustig en in vrede tot 1100 n.Chr.. tot Mayapan de macht in de regio voor de komende 200 jaar overnam. In 1441 vernietigde de Maya die voorheen in Uxmal woonden Mayapan en richten de nieuwe stad Mani op. Tot de verovering van de regio door de Spanjaarden werden hier regelmatig oorlogen gevoerd door rivaliserende Maya groepen.
Post columbiaanse periode
In 1517 werd Isla Mujeres door de Spanjaard Córdoba ontdekt. Hoewl Córdoba in 1519 binnen een jaar de Azteken wist te verslaan, was er twintig jaar voor nodig om de Maya in Yucatan te verslaan. In 1526 vertrok Francisco Montejo richting Yucatan om het gebied te veroveren. Pas na twintig jaar gaven de Maya het verzet op. Europese ziektes koste een groot deel van de Maya bevolking uiteindelijk het leven. De Maya werden verhuisd naar dorpjes waar ze hoge belastingen aan de Spanjaarden moesten betalen.
Het verzet van de Maya tegen de overheerser ging echter verder. De belangrijkste daad van verzet vond plaats in juli 1847. Een deel van het leger van de Spanjaarden werd beziggehouden door de oorlog tussen Mexico en de Verenigde Staten. De Maya wisten 90% van hun land te heroveren en lange tijd vast te houden maar werden uiteindelijk, door het einde van de oorlog met de VS, verdreven naar Chan Santa Cruz. Ziektes en een tekort aan vuurwapens dwongen de Maya tot overgave in 1901. Hun land werd eigendom van de overheid.
Heden
Vandaag de dag wonen er meer dan 6 miljoen Maya in Guatemala, Mexico en Belize. Ondanks de toestroom van de vele toeristen, is de Maya cultuur grotendeels in stand gehouden. De religie van de hedendaagse Maya is en mix van het Katholicisme en Maya geloven en rituelen. De oorspronkelijke goden hebben plaatsgemaakt voor beelden van santos. De Maya offeren kippen, kaarsen en wierook en een rituele alcoholische drank.
Een groot deel van de Maya wiens voorouders jagers, vissers of landarbeiders waren zijn nu werkzaam in de toeristenindustrie. De klederdracht van de Maya wordt nog altijd gedragen en is weinig veranderd sinds de pre-Columbiaanse tijd.